Od maja 2022 roku w Muzeum Ziemi możemy podziwiać replikę najbardziej kompletnej czaszki pierwszego dorosłego australopiteka (Australopithecus africanus) jaką kiedykolwiek znaleziono. Odkrycia dokonał Robert Broom w Sterkfontein Caves (RPA) w 1936 roku. Muzeum Sterkfontein wykonało wierną kopię czaszki, którą to wraz z kopią czaszki Homo habilis przekazało prof. Jerzemu Fedorowskiemu, ówczesnemu Rektorowi UAM (1990–1996). Szacuje się, że Australopithecus africanus żył ok. 2,5 mln lat temu.
Znaleziska ze Sterkfontein diametralnie zmieniły postrzeganie południowoafrykańskich australopiteków. Pierwszy plio-plejstoceński okaz został opisany w 1924 roku przez Raymonda Darta. Była to czaszka młodego osobnika (tzw. Dziecko Taung), ze stanowiska Taung (tzw. miejsce lwa). „Dziecko Taung” posiadało mały mózg (cecha małpia), natomiast uzębienie (małe kły, brak diastem) miało już cechy ludzkich zębów. To dlatego zaliczono je do nowego rodzaju i gatunku, czyli właśnie do Australopithecus africanus (małpopodobna istota z Afryki).
Plio-plejstoceńskie stanowiska paleontologiczne i archeologiczne Sterkfontein uznano za Kolebkę Ludzkości i wpisano w 1999 roku na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.
To jednak nie wszystko. Kolejnym darem dla Muzeum Ziemi od prof. Fedorowskiego są wierne repliki czaszek afrykańskich gadów, dzięki którym możemy zaobserwować wyraźną ewolucję kostnego podniebienia wtórnego. Dlaczego podniebienie wtórne jest tak istotne?
Oddziela ono jamę nosową od gębowej i jest elementem, który odróżnia niektóre gady, wszystkie ptaki oraz ssaki od pozostałych kręgowców. Dopiero wykształcenie podniebienia wtórnego umożliwiło pobieranie pokarmu, żucie i połykanie bez przerywania oddychania.
W gablocie Muzeum pokazujemy – na przykładzie 5 czaszek kopalnych gadów – jak w historii ewolucji kręgowców wykształcało się podniebienie wtórne.
W kolekcji mamy czaszki:
- Parejazaura (Pareiasaur, z gr. pareia – policzek; łac. saurian – jaszczur): żył w środkowym i późnym permie (ok. 265–250 mln lat temu), to prawdopodobnie bezpośredni przodek żółwi;
- Procynozucha (Procynosuchus, wczesny „pies krokodylowy”): żył w późnym permie (ok. 260 mln lat temu), ogniwo pośrednie w ewolucji od gadów ssakokształtnych do ssaków;
- Teriognata (Theriognathus, z gr. therion – bestia, ssak; gnathos – szczęka): żył w późnym permie (ok. 250 mln lat temu), wykazywał wiele różnych cech gadów i ssaków;
- Moschorinusa (Moschorhinus, z gr. moschos – cielę, młode zwierzę; rhino – nos, pysk): żył od późnego permu do wczesnego triasu (ok. 260–250 mln lat temu), drapieżnik wielkości lwa o krótkim, szerokim pysku;
- Cynognata (Cynognathus, z gr. kunos – pies; gnathos – żuchwa): żył w triasie (ok. 210 mln lat temu), przypuszcza się, że mógł być przodkiem ssaków.
